Η Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεία είναι μια ανθρωπιστική θεραπευτική προσέγγιση που αναπτύχθηκε από τον Carl Rogers. Η προσέγγιση δίνει έμφαση στην έννοια της τάσης πραγμάτωσης (formative tendency), δηλαδή στην έμφυτη δύναμη που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο, όπως και κάθε άλλο έμβιο όν στη φύση, να αναπτύσσεται, να ωριμάζει και να αγγίζει το πλήρες δυναμικό του. Η τάση αυτή ενυπάρχει σε κάθε άτομο και προσπαθεί να οδηγεί προς την ολοκλήρωση του προσαρμοζόμενο στις υπάρχουσες κάθε φορά συνθήκες. Ωστόσο, λειτουργεί καλύτερα όταν το άτομο αναπτύσσεται σε συνθήκες που ενθαρρύνουν την πλήρη διερεύνηση και έκφραση του εαυτού του και των δυνατοτήτων του (Rogers, 1951).
Κατά τη διαδικασία της ανάπτυξης η τάση πραγμάτωσης του ατόμου συνεπικουρείται από μια ακόμα έμφυτη ικανότητα, την οργανισμική διαδικασία αξιολόγησης. Η οργανισμική διαδικασία αξιολόγησης είναι μια έννοια που περιγράφει τη φυσική ικανότητα του ατόμου να αξιολογεί και να κατευθύνει την εμπειρία του σύμφωνα με τις βαθύτερες επιθυμίες και ανάγκες του και τις σπλαχνικές αποκρίσεις που λαμβανει ιδιοδεκτικά απο το σώμα του. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, έχει την έμφυτη ικανότητα να διακρίνει ανα πάσα στιγμή αξιολογώντας την αυθόρμητη αντίδραση του σώματος του ( πχ, φόβο, αποστροφή, ελξη κτλ) ποιά εμπειρία είναι ωφέλιμη και ποιά όχι και έτσι είναι σε θέση να επιλέγει ή να αποφεύγει εμπειρίες με τέτοιο τρόπο που να μπορεί να πορεύεται προς την εκδήλωση του πλήρους δυναμικού του και να ζει πιο αυθεντικά ώς προς τον εαυτό του (Rogers, 1961).
Η Προσωποκεντρική όμως αναγνωρίζει και μια ακόμα τάση, πιο ειδική στον ανθρώπινο ψυχισμό. Την ανάγκη για αποδοχή από το στενό περιβάλλον των ανθρώπων που μας πλαισιώνει. Το άτομο, ειδικότερα στα πρώτα χρόνια της ζωής του, βιώνει την υπαρξη αγάπης από το περιβάλλον του ως απολύτως σημαντική και προκειμένου να διασφαλίσει την αποδοχή αυτή τείνει να προσαρμόζεται στην εικόνα και τις προσδοκίες που νιώθει οτι το περιβαλλον του έχει από εκείνο (Rogers, 1959). Το συνολο αυτων των προσδοκιών και των αξιολογήσεων ονομάζονται στην προσωποκεντρική θεωρία “οροι αξίας” και όταν το άτομο τους εσωτερικεύει τότε αποκαλούνται “εσωτερικευμένοι όροι αξίας” (Rogers, 1959).
Οι εσωτερικευμένοι όροι αξίας δεν είναι εξ ορισμού ένα αρνητικό φαινόμενο. Πολύ συχνά μεταφέρουν στο άτομο το πνεύμα και τις αξίες της κοινότητας στην οποία ανήκει. Μπορούν να λειτουργήσουν θετικά για την πορεία του μέσα στην κοινωνία και να συμβαδίζουν με την προσωπική του τάση πραγματωσης (Mearns, 1997). Ωστόσο, αυτό που ο Rogers επισήμανε στην θεωρία του, μέσα από την μακρόχρονη κλινική εμπειρία του αφουγκραζόμενος ανθρώπους από κάθε υπόβαθρο, ήταν η παρατήρηση ότι η ανάγκη του ατόμου για αποδοχή είναι τόσο δυνατή που συχνά τεινει να υπερσκελίζει την τάση πραγμάτωσης. Στην περίπτωση αυτή η εσωτερίκευση από το ατομο των όρων αξίας που θέτει το περιβάλλον για να παρέχει αποδοχή μπορεί να γίνει με τέτοιο τρόπο και ένταση που αντιβαίνει την δική του οργανισμική διαδικασία αξιολόγησης και περιορίζει ή διαστρεβλώνει την τάση πραγμάτωσης του (Rogers, 1959).
Σε μια τέτοια συνθήκη το άτομο μπορεί να βιώνει εσωτερικά την σύγχυση μεταξύ των δύο αντικρουόμενων τάσεων για αποδοχή και πραγμάτωση καθώς και να αντιλαμβάνεται τα δυσφορικά μηνύματα που λαμβάνει από την οργανισμική διαδικασία αξιολογησης ώς αποτέλεσμα αυτής της αντίφασης. Το βίωμα αυτής της σύγκρουσης ονομάζεται στην προσωποκεντρική θεωρία ασυμφωνία και είναι μια αγχώδης συναισθηματική συνθήκη την οποία το άτομο προσπαθεί να διαχειριστεί με δύο μηχανισμούς, είτε με άρνηση της συναισθηματικής εμπειρίας είτε με διαστρέβλωση της αντίληψης της. Η πολύ έντονη βίωση της ασυμφωνίας λόγω καποιας μεγάλης, οξείας ή ξαφνικής εμπειρίας της πραγματικότητας είναι αυτό που μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στην ψυχική δυσπροσαρμογή (Rogers, 1951).
Για την προσωποκεντρική προσέγγιση, το σύνολο όλων των παραπάνω εμπειριών και της αλληλεπίδρασης του ατόμου με το περιβάλλον του δημιουργούν την σωματική και ψυχική αντίληψη που έχει το άτομο για τον εαυτό του. Η αντίληψη αυτή στην προσωποκεντρική περιγράφεται με την έννοια της “Αυτοεικόνας”. Είναι δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του, τις ικανότητές του, τα συναισθήματα και τις κοινωνικές του σχέσεις. Η αυτοεικόνα μπορεί να είναι θετική ή αρνητική, ανάλογα με το αν το άτομο νιώθει ότι οι εμπειρίες του είναι σύμφωνες ή όχι με την πραγματική του φύση και τις ανάγκες του όπως αναφέραμε παραπάνω. Στην προσωποκεντρική θεωρία, η αυτοεικόνα καθορίζει την αυτοεκτίμηση και την αυτογνωσία που το ατομο επιδεικνύει, και επηρεάζεται σημαντικά από τις αλληλεπιδράσεις με σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του ατόμου, όπως οι γονείς, οι φίλοι και άλλοι κοινωνικοί παράγοντες ( Rogers, 1959).
Ειδικότερα, μια κεντρική διάσταση της αυτοεικόνας είναι το πώς βιώνεται η αλληλεπίδραση μεταξύ δύο άλλων εννοιών της θεωρίας, του πραγματικού εαυτού (actual self) που το ατομο αναγνωρίζει ότι εκδηλώνει και του ιδανικού εαυτού (ideal self) που το ατομο θα ήθελε να κατακτήσει. Όταν υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα σε αυτές τις δύο εικόνες του εαυτού, το άτομο μπορεί να βιώσει άγχη ή ψυχολογικές δυσκολίες. Αντίθετα, όταν οι δύο αυτές εικόνες γίνονται αντιληπτές από το ατομο ως κοντινοί και συμβατοί εαυτοί, τότε άτομο βιώνει ψυχική ισορροπία και ικανοποίηση ( Rogers, 1961).
Ο Rogers υποστηρίζει ότι ένα άτομο, μέσα από όλες τις παραπάνω διαδικασίες, και παρά τις όποιες επιβαρυντικές επιδράσεις στην τάση πραγματωσης και στην αυτοεικόνα του από το περιβάλλον του, μπορεί να καταφέρει να οδεύει προς την ολοκλήρωση του δυναμικού του και να ζει με εσωτερική συμφωνία και αυθεντικότητα. Αυτόν τον άνθρωπο ο Rogers τον αποκαλεί πλήρως λειτουργικό άνθρωπο. Αυτός ο τύπος ατόμου βρίσκεται σε συνεχή διαδικασία ανάπτυξης, αναγνωρίζοντας και αποδεχόμενο τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ανάγκες του χωρίς να περιορίζεται από κοινωνικές προσδοκίες ή εσωτερικές συγκρούσεις. Ο πλήρως λειτουργικός άνθρωπος είναι σε θέση να ζει με ανοιχτό μυαλό και να ανταποκρίνεται με ευελιξία στις αλλαγές και τις προκλήσεις της ζωής (Rogers, 1961).
Ο Rogers τονίζει ότι για να επιτευχθεί αυτή η κατάσταση, το άτομο πρέπει να βιώνει συνθήκες στις σχέσεις του που ευνοούν την αποδοχή, την αυθεντική έκφραση και την κατανόηση της εμπειρίας του, χωρίς να εμφορούνται από όρους αξίας. Αυτές οι συνθήκες επιτρέπουν στο άτομο να αισθάνεται ασφαλές, να εξερευνά ανοιχτά τις εμπειρίες του και να προχωρά στην αυτογνωσία, την προσωπική ανάπτυξη και την συναισθηματική ισορροπία (Rogers, 1951).
Βιβλιογραφία
Mearns, D. (1997). Person-centered counseling: A restorative approach. Sage Publications.
Rogers, C. R. (1951). Client-centered therapy: Its current practice, implications, and theory. Houghton Mifflin.
Rogers, C. R. (1959). A theory of personality: Psychology of the self. W. W. Norton & Company.
Rogers, C. R. (1961). On becoming a person: A therapist's view of psychotherapy. Houghton Mifflin.